In opdracht van het Adviescollege Openbaarheid en Informatiehuishouding (ACOI) voerde onderzoeksinstituut Centerdata een uitgebreid onderzoek uit naar de ervaringen van journalisten met de Wet open overheid (Woo). Dit gebeurde in samenwerking met de Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ) en de Vereniging van Onderzoeksjournalisten (VVOJ).
De Woo, die sinds 1 mei 2022 de Wet openbaarheid van bestuur (Wob) vervangt, heeft als doel de transparantie van de overheid te vergroten. De wet stelt dat iedereen recht heeft op toegang tot publieke informatie en dat overheidsinformatie in beginsel openbaar is.
Doel van het onderzoek
Het ACOI wilde inzicht krijgen in hoe journalisten de Woo gebruiken, welke waarde zij eraan hechten en welke verbeterpunten er zijn. Er is niet alleen gekeken naar cijfers, maar ook naar ervaringen en aanbevelingen vanuit de journalistiek. Hiervoor werden zowel kwantitatieve als kwalitatieve methoden ingezet, waaronder diepte-interviews en een dialoogtafel met journalisten en overheidsmedewerkers.
Kritische bevindingen
De resultaten laten een overwegend kritisch beeld zien. Journalisten zijn vaak ontevreden over de afhandeling van Woo-verzoeken. De procedure duurt meestal te lang, levert onvoldoende informatie op en de communicatie kan beter. Slechts 7% van de journalisten heeft vertrouwen in een goede afhandeling van hun verzoek, terwijl 84% de Woo wel als waardevolle aanvulling op andere informatiebronnen beschouwt.
Samenwerking als sleutel tot verbetering
Volgens de deelnemers is er veel winst te behalen door nauwere samenwerking tussen journalisten en Woo-behandelaars. Vertrouwen, open communicatie en tijdig overleg worden als essentiële voorwaarden gezien om de wet beter te laten functioneren. Journalisten geven aan dat zij vooral informatieverzoeken indienen om inzicht te krijgen in de besluitvorming achter de schermen. Tegelijkertijd vermoeden zij dat vertragingen soms bewust politiek gemotiveerd zijn, zeker wanneer wettelijke termijnen zonder overleg worden overschreden. Ook is er twijfel over het correct toepassen van uitzonderingsgronden.
Actieve openbaarmaking blijft achter
Een andere belangrijke bevinding is dat actieve openbaarmaking volgens journalisten nog nauwelijks is verbeterd. Daarnaast ervaren zij dat de overheid onvoldoende meewerkt aan een soepele afhandeling van verzoeken.
Aanpak van het onderzoek
Het onderzoek van Centerdata werd uitgevoerd met drie methoden: een online vragenlijst onder 256 journalisten, twaalf diepte-interviews en een dialoogtafel met vijf journalisten en vier overheidsmedewerkers. Deze combinatie van methoden biedt zowel cijfermatige inzichten als verdieping vanuit de praktijk.