Veel beroepsgroepen kampen met een personeelstekort. Eind 2022 waren er maar liefst 122 vacatures voor elke 100 werklozen. In het eerste kwartaal van 2024 daalde dit aantal naar 110 vacatures per 100 werklozen. Dit bracht enige verlichting, maar de arbeidsmarkt blijft gespannen. Dit probleem vraagt om een duurzame oplossing. Een veelbelovende strategie lijkt het bevorderen van de doorstroom van werkzoekenden of werknemers naar beroepsgroepen waar een tekort is. Maar hoe bepaal je naar welk beroep of welke sector iemand kan overstappen? Centerdata ontwikkelde ee­­n model dat beroepen vergelijkt op basis van benodigde kennis en vaardigheden. Het resultaat is een model dat de optimale skills-based doorstroom op de arbeidsmarkt laat zien en voor elke overstap tussen beroepsgroepen kan vaststellen welke vaardigheden een persoon mogelijk mist om de overstap te maken.

Eerder onderzocht Centerdata in opdracht van het Convenant Werkperspectief overstapmogelijkheden tussen verschillende beroepen en de vaardigheden die een persoon mogelijk mist (skills gaps) om deze overstap te maken. Zo werden in het kader van het Arbeidsmarktonderzoek 2022 ruim 20 miljoen vacatures geanalyseerd. Hieruit bleek dat voor veel beroepen die volgens arbeidsmarktprognoses tot 2026 als tekortberoep worden beschouwd, er overschotberoepen zijn die als bron kunnen dienen voor zij-instroom. Mensen die nu bijvoorbeeld werken als productcontroleurs of productmachinebedieners, kunnen zich in de toekomst mogelijk ontwikkelen tot scheikundig laborant.

Overstapketens vormgeven met machine learning

Het nieuwe onderzoek bouwt hierop voort door overstapketens te modelleren in een netwerkoptimalisatie over de hele arbeidsmarkt. In plaats van een directe, soms moeilijk haalbare overstap van een overschotberoep naar een tekortberoep, kunnen meerdere, gemakkelijker haalbare tussenstappen plaatsvinden. Idealiter vinden deze transities tegelijkertijd door verschillende personen plaats: wanneer werknemers overstappen naar een hogere functie, met een ander competentieprofiel of binnen een andere sector, kan hun oorspronkelijke functie worden ingevuld door iemand met passende skills. Dit bevordert ook de instroom van werkzoekenden en zij-instromers uit andere beroepen en sectoren.

Of een overstapketen mogelijk is en hoe groot deze kan worden, hangt af van de haalbaarheid en wenselijkheid om van het ene beroep naar de andere over te stappen, en van de overeenkomsten in benodigde skills. Een overstap is haalbaar als het verschil in opleidingsniveau niet te groot is. Daarnaast geldt: hoe hoger de gelijkenisscore, hoe haalbaarder de overstap. De wenselijkheid van een overstap wordt bepaald door het salaris, dat vergelijkbaar of hoger moet zijn, en de verhouding tussen vraag en aanbod, waarbij er niet meer aanbod mag zijn dan vraag.

Voor dit onderzoek werden beroepen vergeleken en werd een gelijkenisscore berekend op basis van functieomschrijvingen en gevraagde skills uit 22 miljoen vacatures en standaard beroepsvereisten uit de O*NET-beroependatabase. Machine learning-technieken voor text analytics en natural language processing werden ingezet om de tekst van elke vacature en de informatie uit standaard beroepsvereisten te analyseren op vereiste vaardigheden, ervaring en opleiding van een kandidaat en de taken en context van een functie.

Openstaande vacatures invullen door haalbare overstapketens

Uit de analyse blijkt dat bijna alle 470.000 vacatures die in 2022 open stonden, konden worden ingevuld door geregistreerde werkzoekenden van het UWV. Overstapketens op het niveau van beroepsgroepen maken dit mogelijk. Een voorbeeld is de keten van schoonmaker naar receptionist, van receptionist naar directiesecretaresse, en van directiesecretaresse naar softwareontwikkelaar. Een directe overstap is moeilijk, maar de tussenstappen zijn haalbaar. Een schoonmaker heeft al bepaalde vaardigheden en kennis die nodig zijn om receptionist te worden en een receptionist heeft weer vaardigheden en kennis die nodig zijn om directiesecretaresse te worden. Zo kan doorstroom in de keten het overschot aan schoonmakers uiteindelijk het tekort aan softwareontwikkelaars (deels) oplossen.

Op basis van de O*NET-data kan de skills gap worden vastgesteld voor bijvoorbeeld de overstap van de beroepsgroep directiesecretaresse naar de beroepsgroep softwareontwikkelaar. Een officemanager uit de beroepsgroep directiesecretaresse zal over het algemeen voldoende kennis van Nederlands, business management en computers hebben en beschikken over enkele relevante vaardigheden (verbale vaardigheden, begrijpend lezen, kritisch denken en actief luisteren) om een data-analist uit de beroepsgroep softwareontwikkelaar te worden. Wel mist een officemanager waarschijnlijk vaardigheden in programmeren, wiskunde, ideeën bedenken en logisch nadenken.

Duurzame oplossingen voor de arbeidsmarkt

Met dit model kan naast een optimale doorstroom op de arbeidsmarkt, ook voor elke overstap in de keten de skills gap worden vastgesteld. Zo wordt duidelijk waar bijscholing nodig is en waar speciale programma’s en opleidingen kunnen worden opgezet. Kansrijke overstappen zijn interessant voor beleidsmakers, het UWV, sector- en ontwikkelfondsen en andere partijen die werken aan een toekomstbestendige arbeidsmarkt. Ook voor onderwijsinstellingen zijn deze inzichten waardevol, aangezien ze kunnen helpen bij het ontwikkelen van maatwerk en flexibel onderwijs. Op deze manier kan een duurzamere arbeidsmarkt worden gevormd die beter in balans is.

Meer weten?

Lees dan verder over ons onderzoek in het volledige rapport.