De arbeidsmarkt is in beweging. In vacatures worden steeds méér en andere vaardigheden gevraagd. Leervermogen is belangrijker geworden en er wordt vaker gevraagd naar vaardigheden rondom ontwikkelingen in digitalisering en data-analyse. Dat concluderen we na analyse van de gehele arbeidsmarkt op basis van ruim 20 miljoen vacatures, arbeidsmarktdata en een skills database, uitgevoerd in het kader van het Arbeidsmarktonderzoek 2022. De bevindingen zijn relevant voor sectoren met een tekort aan arbeidskrachten, omdat ze ook laten zien waar skills gaps zitten: de vaardigheden die werknemers uit een bepaalde beroepsgroep nodig hebben om de overstap te maken naar tekortberoepen.

In opdracht van het Convenant Werkperspectief voerden we het Arbeidsmarktonderzoek 2022 uit. Het onderzoek bracht in beeld hoe onze kenniseconomie verandert door digitalisering en technologische ontwikkelingen.

In hoeverre sluiten de vaardigheden van de beroepsbevolking nog aan op wat de arbeidsmarkt nodig heeft? En daar waar deze niet aansluiten, wat hebben werknemers dan nodig om de overstap te kunnen maken naar tekortberoepen? Deze vragen konden we beantwoorden na analyse van ruim 20 miljoen vacatures verzameld door Textkernel, gecombineerd met arbeidsmarktdata van het Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA) en het UWV en met skills database O*NET.

In eerder onderzoek zetten we dergelijke methoden ook al in, onder andere voor het Arbeidsmarktonderzoek ICT met topsectoren, dat we meerdere jaren uitvoerden in opdracht van NLdigital, CIO Platform Nederland en Stichting CA-ICT.   

Vraag naar vaardigheden verandert in alle sectoren

Wat er gevraagd wordt in vacatures is de afgelopen jaren veranderd. Zo worden er steeds meer vaardigheden gevraagd. Waar in 2012 nog om 357 vaardigheden per 100 vacatures werd gevraagd, waren dat er in 2021 al 403. Vaardigheden als samenwerken, planning, actief leren, zelfstandigheid en creativiteit werden belangrijker, terwijl vaardigheden als resultaatgerichtheid en flexibiliteit juist minder belangrijk werden.

Hoewel de vraag naar vaardigheden niet in elke sector groeide, vond er wel een verschuiving plaats in het soort vaardigheden dat gevraagd werd. Dat betekent dat werknemers alert moeten zijn op ontwikkelingen in hun beroep en sector: het ontwikkelen van vaardigheden lijkt belangrijker te worden dan diploma’s.

Dat blijkt ook uit een toegenomen vraag naar leervermogen: de competentie om nieuwe vaardigheden aan te leren. De vraag naar deze vaardigheid is nog niet zo hoog, maar verdubbelde de afgelopen jaren wel.

Meer vraag naar vaardigheden rondom digitalisering en data-analyse

Zoals ook al bleek uit het Arbeidsmarktonderzoek ICT met topsectoren, neemt vooral de vraag naar digitale vaardigheden gestaag toe. Tussen 2012 en 2021 was er een verdubbeling van de vraag naar vaardigheden in digitale transformatie en big data & analytics. In vacatures wordt dan bijvoorbeeld gevraagd naar ervaring met of kennis over cyber- en informatiebeveiliging, automatisering, cloud computing, artificial intelligence (AI) of vaardigheden gerelateerd aan ‘big data’- en machine learning/deep learning technieken.

Aangezien de arbeidsmarkt deze vaardigheden steeds meer nodig heeft, moet de beroepsbevolking dus leren om te gaan met nieuwe technologieën. Dat verklaart dan ook deels de toegenomen vraag naar leervermogen.

Overstappen naar tekortberoepen

Voor een ruime meerderheid van de beroepen die volgens arbeidsmarktprognoses tot 2026 als tekortberoep bestempeld kunnen worden, zijn andere beroepen aan te wijzen vanuit waar zij-instroom kan plaatsvinden. Zo kunnen mensen die nu werken als productcontroleurs of productmachinebedieners in de toekomst mogelijk scheikundig laborant worden, of kunnen medewerkers groenvoorziening zich ontwikkelen tot servicemonteurs in de installatietechniek.

Ook werkzoekenden kunnen vaak een overstap maken en zo bijdragen aan het verminderen van tekorten. Daarin zijn ketens aan te wijzen: werkzoekende schoonmakers kunnen zich ontwikkelen tot receptionisten en receptionisten tot directiesecretaressen, zodat directiesecretaressen zich kunnen ontwikkelen tot software- en applicatieontwikkelaars.

Deze analyse van transities tussen beroepen laat zien dat er overstapmogelijkheden zijn waar men die misschien niet zou verwachten. Maar een overstap naar een heel ander beroep is natuurlijk niet zomaar gemaakt. Daarom analyseerden we ook de skills gaps. Daarmee wordt inzichtelijk op welk vlak een werknemer nog niet voldoende kennis en expertise in huis heeft, zodat maatwerkprogramma’s en -opleidingstrajecten opgestart kunnen worden.

Mogelijke vervolgstappen

In dit onderzoek richtten we ons op de landelijke arbeidsmarksituatie, terwijl de regionale situatie sterk kan variëren. Om een nog duidelijker beeld te vormen kan in de toekomst verder ingezoomd worden op de verschillende arbeidsmarktregio’s. Zo kunnen we ontdekken welke kansen er liggen in een bepaalde regio, gegeven de tekorten en behoeftes op het gebied van ontwikkeling van vaardigheden.

Op die manier kunnen data uiteindelijk bijdragen aan meer kansen voor werknemers en werkzoekenden en een evenwichtigere arbeidsmarkt.