Als iemand je iets aandoet, kan wraak nemen heel goed voelen. De ander ‘terugpakken’, laten voelen dat je bepaald gedrag niet tolereert, er met jou niet te sollen valt. Wraak nemen heeft ook andere functies, zoals eerherstel. Hoe werkt het eigenlijk: wraak nemen? En levert het je werkelijk een goed gevoel op? Onderzoeker dr. Maartje Elshout van CentERdata dook in het onderwerp.

Wraak nemen spreekt tot de verbeelding. Er bestaan legio liedjes, boeken en films over deze menselijke en vaak heftige emotie. ‘Iedereen kan erover meepraten’, zegt Maartje Elshout. Ze onderzocht hoe wraak er in het ‘echte leven’ uitziet en wat de kenmerken zijn.

Daarvoor maakte ze gebruik van het LISS panel: met 8.000 actieve panelleden tussen de 16 en 102 jaar is dit een representatieve dwarsdoorsnede van de Nederlandse bevolking. De deelnemende respondenten is gevraagd of ze weleens wraak hebben genomen. Vervolgens zijn er 139 personen overgebleven die een wraakervaring hebben beschreven. Zij hebben vragen beantwoord over wanneer je precies wraak neemt en de ernst ervan: was de wraak net zo erg als wat hen was overkomen?

Meteen wraak nemen of uitstellen?

‘Voorheen bestond het beeld dat wraak snel moet plaatsvinden na de aanval’, vertelt Elshout. ‘Dit is gebaseerd op experimenten in het lab, waarbij wordt aangenomen dat wraak een afschrikfunctie heeft. Zie het als een waarschuwing. Of iemand wijzen op een fout, zoals een ouder een kind straft.’

Wraak in het echte leven gaat er heel anders aan toe dan in het lab. ‘Het duurt soms weken, maanden of ooit zelfs jaren voordat iemand wraak neemt. Bijvoorbeeld omdat er zich eerder geen kans voordeed of er tijd nodig was om het wraakplan voor te bereiden.’

Oog om oog, tand om tand

In het onderzoek werd duidelijk dat wraaknemers meestal kiezen voor een andere tegenaanval. ‘Bijvoorbeeld als iemand een belofte heeft verbroken, dan was buitensluiten de wraakactie’, legt Elshout uit. ‘Negeren, leugens verspreiden, pesten, fysiek geweld, iets vernielen, roddelen, een relatie beëindigen. Het wordt in de prakrijk kriskras door elkaar gebruikt.’

Verder bleek dat wraaknemers hun eigen actie vaak veel minder ernstig vonden dan het leed wat ze zelf was aangedaan. ‘Dit in tegenstelling tot de mening van onafhankelijke personen die we ook hebben gevraagd. Zij namen nagenoeg geen verschil waar. Zo zie je maar dat mensen hun eigen gedrag graag goedpraten.’

Eigenwaarde herstellen

Wraak nemen doen we om verschillende redenen. Allereerst denk je aan de straffunctie. De ander iets willen bijbrengen over normen en waarden. ‘Maar de werkelijke motivatie zit dieper’, zegt Elshout. ‘Wraak nemen gaat meestal niet over de ander, maar het gaat over jezelf. Over controle terugkrijgen, machteloosheid opheffen, eigenwaarde herstellen. Dat kan verklaren waarom het soms best even duurt voordat iemand overgaat tot wraak nemen. Door langer te wachten kunnen ze een sterker wraakplan smeden.’

En als je dan wraak hebt genomen, geeft dat dan genoegdoening? ‘In het onderzoek zagen we dat hoe langer iemand wachtte, hoe minder negatief het voelde. Wellicht omdat de wraakactie beter voorbereid en doordacht was en dus beter uitgevoerd. Maar over het algemeen zagen we dat mensen vaak met gemengde gevoelens terugkeken op hun eigen wraakactie. Naast positieve gevoelens hadden ze nog steeds negatieve gevoelens, zoals boosheid.’

Meer weten over dit onderwerp?

Neem contact op met dr. Maartje Elshout van CentERdata. Of lees het volledige onderzoek ‘Real-life revenge may not effectively deter norm violations’ van Maartje Elshout, Rob M. A. Nelissen, Ilja van Beest, Suzan Elshout en Wilco W. van Dijk, verschenen in oktober 2019 in The Journal of Social Psychology. Ook kun je de artikelen raadplegen die zijn verschenen in de Daily Mail en Univers.