Januari is zo’n maand waarin veel mensen hun decemberkilo’s willen kwijtraken. Ze beginnen fanatiek met lijnen, maar na verloop van tijd ervaren velen een terugval. Herkenbaar? Lees de vijf vragen aan onderzoeker Karolien van den Akker van CentERdata over het aanleren van (ongezonde) eetgewoontes.

Allereerst: waarom doe je onderzoek naar eetgedrag? 

‘Al 50% van de Nederlanders kampt met overgewicht. Aangezien dit percentage stijgt, wordt de urgentie alleen maar groter om onderzoek te doen naar eetgedrag. In de praktijk zie je dat veel mensen willen afvallen, maar dat dit mislukt. Met onderzoek kun je dit verklaren en gerichte interventies ontwikkelen.’ 

Het is zo verleidelijk: snacken als je ’s avonds op de bank zit. Hoezo wordt dit op een gegeven moment een gewoonte?  

‘Mensen leren van ervaringen en door associaties te leggen. Ken je de pavlovreactie? Daarbij legt het brein een associatie tussen twee situaties of prikkels die eigenlijk niet per se iets met elkaar te maken hebben. Bijvoorbeeld: je neemt een paar avonden op rij een schaaltje chips als je op de bank zit. Dan kan een volgende avond alleen al het feit dat je op de bank zit een trigger zijn waardoor je zin krijgt in chips, ondanks dat je eigenlijk al vol zit. Dat is natuurlijk niet handig als je af wilt vallen.’

Werkt dit bij iedereen zo? 

‘In twee studies hebben we onderzocht of mensen met overgewicht of obesitas anders leren dan mensen met gezond gewicht. Deze twee groepen kregen op beeldschermen vormen te zien, zoals vierkanten en cirkels. Elke keer als er bijvoorbeeld een cirkel in beeld kwam, kregen ze chocolade. Na verloop van tijd leidde alleen al het zien van een cirkel ertoe dat mensen meer trek kregen in chocola. Bovendien aten ze ook meer chocola van een bakje waarop een cirkel stond afgebeeld. De cirkel leek mensen dus aan te zetten om meer te gaan eten. Overigens vonden we in ons onderzoek geen consistent bewijs voor verschillen tussen mensen met of zonder obesitas.’

Wat heeft het onderzoek duidelijk gemaakt? 

‘Leerprocessen kunnen verklaren waarom mensen trek hebben op bepaalde momenten en in bepaalde situaties. Mensen leren zichzelf gedrag aan. Bijvoorbeeld overeten op specifieke tijdstippen. Of er nu verschillen bestaan tussen mensen met obesitas en gezond gewicht, moet verder worden onderzocht.’

Tot slot: waarom eten we met kerst vaak grote hoeveelheden? 

‘De conditioneringstheorie voorspelt dat als de beloning groter is, de conditionering sterker is. Als je elke dag een klein stukje chocola eet, dan zal je naar verwachting minder trek ervaren dan wanneer je dagelijks een hele reep eet. De grootte van de beloning heeft invloed op de mate van trek.

‘Met kerst is de beloning zo groot, namelijk het royale kerstdiner, dat je extra veel trek hebt. Het brein zendt dit signaal uit. Dat levert allerlei fysieke reacties op, zoals extra afgifte van insuline (een hormoon dat de suikerspiegel reguleert). Het lichaam bereidt zich letterlijk en figuurlijk voor op het kerstdiner. Vervolgens lukt het ook echt om meer te eten!’ 

Meer weten over dit onderwerp? Lees Acquisition and generalization of appetitive responding in obese and healthy weight females van Van den Akker, K., Schyns, G., Breuer, S., van den Broek, M., & Jansen, A. (2019), gepubliceerd in Behaviour Research and Therapy, 123(103500).